Michiel Leezenberg maakt vanavond in het NRC Handelsblad korte metten met het boek Het vierde beest van Tom Holland. Terecht. Een sappig verhaal is immers nog geen waar verhaal, en zeker over een politiek beladen onderwerp als de islam moet je genuanceerd zijn.
Eén van de problemen bij de beschrijving van de vroege islam is hoe je de eerste twee generaties reconstrueert aan de hand van de veelal veel later geschreven bronnen (de hadith). Zoiets is beslist niet onmogelijk; een biografie van koningin Cleopatra lukt eveneens, hoewel de meeste bronnen ruim een eeuw eeuw na haar dood zijn geschreven. Holland waagt zich echter niet aan die moeilijke analyse en in zijn boek speelt de profeet Mohammed daarom geen grote rol. Dat is gemakzuchtig. Als een klus te moeilijk voor je is, moet je er gewoon niet aan beginnen.
Het tweede probleem is dat Holland meent dat het ontstaan van de islam destijds relevant is voor ons nu. Hij heeft dit, zo las ik in Het Parool, ook verteld in De Balie. Hij moet dus bewijzen
- dat de islam een in al zijn uiteenlopende manifestaties aanwezige gemeenschappelijke kern bezit (wat het gevaar met zich meebrengt dat je vervalt tot een simpel essentialisme);
- dat er continuïteit is van toen tot op heden (wat het gevaar met zich meebrengt dat je vervalt tot wat historici aanduiden als ontologisch holisme).
Het kan allebei, en een eerstejaarsstudent geschiedenis leert over het algemeen wel bij zijn colleges Geschiedtheorie hoe hij hiermee moet omgaan. Holland is echter geen historicus, al beweert hij van wel, en heeft zich nooit hoeven worstelen door pittige boeken als Chris Lorenz’ De constructie van het verleden of het Engelse equivalent daarvan. Dat had hij beter wel kunnen doen, want zoals we nu en duidelijk zien vergroot gebrek aan inzicht de kans op fouten.
Hierbij zou ik het kunnen laten, maar er zit me meer dwars. Wat mij bezighoudt, en eigenlijk al langer, is de vraag waarom de Nederlandse historici, die zijn verenigd in verschillende organisaties en overlegorganen, niet eens wat vaker hardop zeggen dat er bepaalde kwaliteitsnormen zijn. Doordat ze kwakhistorici niet tegenspreken, krijgen mensen een lage opinie van wat echte historici doen: iedereen kan immers wel een geschiedenisboek schrijven en een historische vakopleiding is daarvoor blijkbaar niet nodig. Hef die instituten dan maar op, als er toch niets van belang wordt onderwezen.
Dit laatste was, zoals u hebt begrepen, een voorbeeld van ironie. Ik heb liever dat de instituten niet worden opgeheven en dat de Nederlandse historici eens wat beter begrepen wat er op het spel staat.
Het is simpel: iedereen kan over het verleden schrijven, zelfs Tom Holland, maar een historicus is iemand die goed over het verleden kan schrijven. Dat komt doordat hij geschiedtheorie heeft gehad. Historici mogen zich best laten voorstaan op die kwaliteitsgarantie. En ik zou helemaal blij zijn als ze zelf eens wat goede boeken op de markt brachten. Het boek van Fred Donner komt een eind in de goede richting. Het is ook niet perfect maar er staat tenminste geen onzin in.
